گروه بین الملل بازارنیوز-سیدمهدی میرحسینی (کارشناس اقتصادی)؛ گزارشی که وال استرریت ژورنال منتشر کرد، توسط جیسون لاماگارت، تحلیلگر ارشد اقتصادی و مشاور مالی در اقتصاد‌های در حال توسعه به رشته تحریر درآمده است. لاماگارت در مقاله خود، با استناد به شرایط امروز و پیش بینی آتی از وضعیت دلار و تجارت دلار محور، شکست هژمونی این ارز مرجع ذخیره ارزش جهانی در آینده‌ای نزدیک را اجتناب ناپذیر می‌داند. البته لاماگارت در این نوشتار، از دلایل و عواملی که حذف دلار از عرصه اقتصاد جهانی را به تأخیر می‌اندازد نیز پرده بر می‌دارد که اهتمام به این مولفه‌ها نیز، حائز اهمیت می‌باشد.



عبور سختی از نظام تجاری دلار محور، در پیش است

یکی از سوالاتی که هم دانشجویان در کلاس‌های درس و هم کارفرمایان پروژه‌های اقتصادی در کشور‌های مختلف از من می‌پرسند این است که آیا آمادگی فراگیر برای پا گذاشتن به عرصه‌ی پسا دلاری وجود دارد؟ برای پاسخ به این سوال مهم، کافی است که چند خط آتی در این مقاله را با دقت مطالعه کنید تا بفهمید که چرا اقتصاد جهان نمی‌تواند به راحتی از کنار نظام ارزی دلاری عبور کند:

نقش آفرینی ویژه‌ی امروز دلار در سطح جهان تصادفی نیست. در قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم، این پوند استرلینگ بریتانیا بود که ارز غالب جهانی محسوب می‌شد، اما پس از جنگ جهانی دوم، اقتصاد ایالات متحده تحولی شگرف را تجربه کرد و ظرف مدت کمتر از ۳ سال از پایان جنگ بین الملل دوم، در تولید جهانی، تجارت و امور مالی بین الملل مسلط گردید. در آن زمان، تولید ناخالص داخلی آمریکا تقریباً نیمی از تولید ناخالص جهانی را تشکیل می‌داد، لذا منطقی بود که دلار آمریکا به عنوان ابزار اصلی مبادله جهانی، واحد حسابداری و ذخیره ارزش باشد؛ بنابراین با این توضیحات می‌توان دریافت که دلار آمریکا، در صد سال اخیر، قدرتمندترین و پویاترین واحد پولی در بین همه ارز‌های جهانی بوده است و کشوری وجود ندارد که بخواهد به بازرگانی بپردازد، اما از دلار بی نیاز باشد.

این یعنی چی؟ یعنی این فقط دلار است که به این حجم از محبوبیت و فراوانی، ارز انتخابی برای اکثر فعالیت‌های اقتصادی غیر آمریکائیان در سراسر جهان محسوب می‌شود. هیچ رویداد تجاری در سطح بین الملل وجود ندارد که دو طرف مبادله حاضر باشند بدون بکارگیری دلار وارد آن شوند.

 

مولفه‌هایی که گذار پرشتاب از دلار ایالات متحده را دچار چالش می‌کند

مهم‌ترین نکته در پروسه دلارزدایی از اقتصاد جهان این است که می‌بایست مولفه‌ها و عواملی که عبور پرشتاب و بدون چالش از نظام اقتصادی دلار محور را سخت و طاقت فرسا می‌کند را شناخت تا مسیر را در جهت نیل به سوی تجارت پسا دلاری، هموار کرد. برخی عوامل و موارد چالش برانگیز عبارت است از:

بیش از ۹۰ درصد از کالا‌ها و خدمات تجاری در سطح بین الملل به دلار قیمت گذاری می‌شوند/

حدود ۸۸ درصد از مبادلات جهانی با دلار تسویه می‌شود/

دلار تقریباً بخش عمده‌ای از تمام زنجیره‌ی معاملات ارزی در جهان را تشکیل می‌دهد

بانک‌های جهانی عمدتاً به دلار وام می‌دهند و به دلار سپرده می‌پذیرند/

بیش از ۷۵ درصد از شرکت‌های غیرآمریکایی در سطح جهان، تمایل به تسهیلات دلاری دارند/

بانک‌های مرکزی، سه پنجم ذخایر ارزی خود را به صورت دلار نگهداری می‌کنند/

بیش از دو سوم بانک‌های مرکزی جهان، ارز‌های ملی خود را به دلار میخکوب کرده اند.

در حالی که بیشتر ارز‌های ملی کشور‌ها فقط در داخل کشور و در معاملات برون مرزی که مستقیماً صادرکننده ارز را درگیر می‌کنند استفاده می‌شوند، تنها دلار به طور گسترده در خارج از کشور صادرکننده آن استفاده می‌شود. نزدیکترین رقیب دلار، یوروی اتحادیه اروپا با ۲۰ درصد از ذخایر بانک‌های مرکزی جهان در مقایسه با دلار ۶۰ درصدی است و پس از آن ین ژاپن با ۴ درصد از حجم ذخایر فعلی بانک‌های مرکزی قرار دارد. یوان چین با حدود ۲ درصد ذخایر ارزی در حال حاضر بسیار عقب‌تر از رقیبان قرار گرفته است. شاید به همین دلایل باشد که جامعه جهانی تا به امروز، شرایط سخت تصمیم گیری برای عبور از نظام ارزی دلاری در پیش روی خود می‌بینید.

 

دیر زمانی تا نابودی مطلق دلار در عرصه جهانی نمانده است

با همه‌ی آنچه که به عنوان عوامل قدرتمند ساز دلار در بستر تجارت بین الملل در این سال‌ها شاهد بوده ایم، اما باید بپذیریم که نظم جدید اقتصاد جهانی در حال تغییر ساختاری و بنیادین برای شکست هژمونی دلار است و کم کم باید شاهد افول سلطه مطلق این ارز انحصارگر در سال‌های نه چندان دور باشیم. زیرا شواهد تجربی و میدانی چیزی جز این را نشان نمی‌دهد. اما چگونه؟ در ادامه توضیح داده می‌شود.

در دهه ۱۹۶۰، رئیس جمهور سابق فرانسه، والری ژیسکار دستن، ادعا کرد که صادرکننده ارز ذخیره جهانی، یعنی آمریکا، یک امتیاز گزاف مطلق بابت داشتن این ارز نسبت به سایر کشور‌ها دارد. دلار آمریکا به این کشور اجازه می‌دهد تسهیلات ارزان از کشور‌های دیگر اخذ کند، کسری‌های تجاری و بودجه مزمن داشته باشد، و فراتر از توانش زندگی کند. با اینکه گفته‌ی ژیسکار  به ظاهر درست بود، اما تنها نیمی از داستان بود. جنبه‌ی منفی این مرجعیت مطلق که سال هاست همچون موریانه اقتصاد داخلی ایالات متحده را از درون خالی می‌کند، نادیده گرفته شد.

این امتیاز گزاف مطلق که تقاضای خارجی بیش از حد برای دلار را بالا می‌برد، صادرات ایالات متحده را به طور مصنوعی گران‌تر کرده. همین امر، سال هاست که به تولیدکنندگان داخلی این کشور آسیب شدید و جدی رسانده، بیکاری آمریکایی‌ها را افزایش داده، نظام تنظیم دستمزد‌های کارگران آمریکایی را سرکوب کرده، حباب‌های سوداگرانه را تقویت می‌کند و نابرابری را در این کشور افزایش داده است.

 به همین دلیل است که طی ۳۰ سال اخیر، علی رغم سلطه مطلق دلار بر نظام ارزی جهان، برتری اقتصادی آمریکا به شدت کاهش یافته و سهم آن از تولید جهانی، کسر ناچیزی از میزان بالا در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی شده است. همین امر موجب شده که بسیاری در طول دهه‌ها درباره پایان قریب الوقوع برتری دلار هشدار دهند.

 

تضعیف جایگاه انحصارگر ارز مرجع جهانی، اجتناب ناپذیر است

در حال حاضر و به ویژه از سال ۲۰۱۹ تا به امروز، سیگنال‌های متعددی در سطح اقتصاد جهانی صادر شده که به ما نشان می‌دهد کم کم به عصر پسا دلاری نزدیک می‌شویم و سقوط و نابودی جایگاه قدرتمند و انحصارگر دلار به عنوان ارز مرجع و ذخیره جهانی، اجتناب ناپذیر است.

از بحران‌های پی در پی وال استریت در سال‌های اخیر و سقوط بانک‌هایی نظیر سیلیکون، ولی و سیگنیچر تا تحرکات شدید مسکو و پکن برای ایجاد پیمان‌های پولی و بلوک‌های ارزی جدید، همه و همه دلایل متعددی است که نشان می‌دهد می‌بایست آماده‌ی شکست هژمونی دلار باشیم.

رشد راکد بهره‌وری آمریکا، هزینه‌های مالی خارج از کنترل، محرک‌های پولی بی‌سابقه، بار بدهی رو به رشد، تورم بی‌سابقه، سیاست‌های تجاری حمایت‌گرایانه و بیش از حد امپریالیستی و چالش‌های ناشی از فناوری‌های مخرب مانند دارایی‌های رمزنگاری شده، دلار را به دشمن شماره‌ی یک ژئوپولیتیکی ایالات متحده مبدل کرده است.

تا به حال، یکی از دلایل اصلی سلطه‌ی بی رقیب دلار بر اقتصاد جهان، خلاء گزینه‌های ارز ذخیره جایگزین در دنیای تک قطبی دلاری بوده است. اما با افزایش سریع بدهی عمومی و افزایش کسری بودجه ایالات متحده، شاهد کنار گذاشتن فزاینده دلار آمریکا توسط کشور‌های خارجی در مبادلات بین المللی بوده ایم که همین امر موجب شده پویایی قدرت دلار به سرعت در حال تغییر باشد.

 

هدایت دلار به سوی انزوای همیشگی توسط اقتصاد‌های آسیایی-اروپایی

یورش بی وقفه‌ی چین برای دستیابی به عنوان ابر قدرتی جهان از طریق فعال کردن یوان چین در کلیه مناسبات تجاری بوده است؛ به طوری که به گزارش تحریریه اقتصاد بین الملل وال استریت ژورنال، در سال ۲۰۲۲، یوان چین جایگزین دلار آمریکا به عنوان پرمعامله‌ترین ارز در روسیه شده است. در این گزارش با استناد به داده‌های معاملات روزانه بورس مسکو، یوان در ماه فوریه امسال نیز بار دیگر از دلار آمریکا در حجم معاملات ماهانه پیشی گرفت و این روند در مارچ و آوریل ۲۰۲۳ نیز ادامه داشته است.

روسیه پس از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه این کشور در بحبوحه‌ی جنگ با اوکراین، از اواسط سال ۲۰۲۲ تجارت خارجی خود با ۲۵ کشور را در قالب پیمان پولی دوجانبه با ارز‌های ملی کشور‌های مبدا و مقصد انجام می‌دهد و تسهیلات تشویقی بسیار جذاب و تحریک کننده‌ای در حوزه بازرگانی بین الملل برای کشور‌هایی قرار داده است که دلار را به عنوان ارز مبادلاتی از قاموس تجاری خود با روسیه حذف کنند.

همچنین ماه گذشته میلادی، بانک مرکزی هند اعلام کرد که به بازرگانان و تجار ۱۸ کشور، اجازه معامله و خرید و فروش کالا با پرداخت و دریافت مستقیم روپیه را داده است و برای تشویق شرکای تجاری خود، مبادله‌ی برخی خدمات و کالا‌ها با روپیه را معاف از مالیات، عوارض گمرکی و ارائه تسهیلات ویژه کرده است؛ لذا به نظر می‌رسد دلار ایالات متحده، به زمستان بی بازگشت خود نزدیک شده است و چیز زیادی تا محو کامل این قدرت بلامنازع ارزی باقی نمانده است.

پایان پیام//