گروه اقتصاد کلان بازارنیوز :مسعود قالیباف؛ برای بررسی مفهوم sustainable R&D (تحقیق و توسعه پایدار) بد نیست ابتدا به مرور مفهوم توسعه پایدار (Sustainable development) بپردازیم. بنا به تعریف مدرسه توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی سازمانهای دانشگاه صنعتی شریف، توسعه پایدار، مفهومی است که به واسطه پیامدهای منفی محیط زیستی و اجتماعی ناشی از رویکردهای توسعه یکجانبه اقتصادی پس از انقلاب صنعتی و تغییر نگرش بشر به مفهوم رشد و پیشرفت پدید آمدهاست. این مفهوم تلاش دارد که با نگاهی نو به توسعه، اشتباهات گذشته بشری را تکرار نکند و توسعهای همهجانبه و متوازن را رقم بزند.
در توضیح کتاب "تحقیق و توسعه پایدار: کشاورزی و محیط زیست" (به قلم حمید ملاحسینی، جابر نصیری، عبدالرسول علامه) نیز آمده است : هدف از توسعة پایدار، رشد و توسعهای است که قادر به تأمین نیازهای جامعه بدون خسارت به نسلهای آینده و محیط زیست باشد. از این رو ضروری است تمامی فعالیتها و اقدامات توسعهای با سیاستهای زیست محیطی ادغام گردند و راهبردهای توسعة پایدار بر پایة دو عامل اساسی یعنی، پایداری توسعه و توازن بومشناختی تدوین شوند.
اما مفهوم تحقیق و توسعه پایدار، عبارتی جدید در فضای علمی و مدیریتی کشور و شاید در دنیا محسوب می شود.
تحقیق و توسعه پایدار
در انتهای قرن 20 و همزمان با افزایش فعالیتهای اقتصادی صنعتی، با توجه به تغییرات گسترده ای که این تغییرات در محیط اطراف انسان به وجود آورده اند، هدف تحقیقات و توسعه دگرگون شد.
در گذشته هدف اصلی تحقیق و توسعه این بود که کالاها سریع، ارزان و با کیفیت برتر به دست مشتریان برسند، اما به دلیل ناپایداری در طراحی ها، مسائل شدید و حادی در نیم قرن گذشته در محیط زیست ایجاد شد. برای مثال مواد پلاستیکی ظروف غذای یک بار مصرف که طبیعت قدرت جذب و از بین بردن آنها را ندارد، منجر به آلودگی شدید آب و خاک شده و سراسر شهرها و بیابان ها را در بر گرفت.
مثلا در گذشته در فرآیند تحقیق و توسعه تولید خودرو، دقت زیادی به آلایندگی آن نمی شد ولی در حال حاضر فرآیند تحقیق و توسعه به سمتی رفته که باید مواردی چون آلودگی صوتی، سوخت مصرفی و مواد سازنده بدنه خودرو نیز مدنظر قرار گیرد.
در حال حاضر تحقیق و توسعه پایدار در شرکت ها یک مزیت رقابتی به حساب می آید و همچنین بسیاری از تصمیمات فرانگر در شرکت ها بر پایه تحقیق و توسعه گرفته می شود. از آنجای که در دنیای امروز فرایندها و سطح رقابت شرکت ها با سرعت در حال گسترش است، جایگاه تحقیق و توسعه بیش از پیش نمایان می گردد.
کارل سونگ کای نایب رئیس بخش ارتباطات رسانه های جهانی شرکت HUAWEI در مصاحبه ای در سال 2019 اعلام کرد با وجود موفقیت این شرکت در حوزه تکنولوژی، هزینه و انرژی بیشتری را صرف تحقیق و توسعه خواهد کرد. در توضیحات این فیلم که توسط حساب رسمی شرکت HUAWEI در توییتر و یوتیوب منتشر شده بود، این سوال مطرح شده بود : چرا تحقیق و توسعه پایدار برای غولهای تکنولوژی، سرنوشت ساز است؟
تحقیق و توسعه ( پایدار) شرکتها را موظف می کند تا محصولات خود را هر چه بیشتر با محیط زیست سازگار کنند. بدیهی است کاهش هر چه بیشتر ضایعات در کنار مقرون به صرفه تر بودن، در این محدوده قابل ارزیابی است.
همچنین آن رولین، مدیر تحقیق و توسعه پایدار شرکت نستله در مورد لزوم ترویج تحقیق و توسعه پایدار در یک سخنرانی گفته بود : در نستله ما می دانیم که تا سال 2050، با کاهش ضایعات مواد غذایی می توان برای 9.6 میلیارد نفر غذا تهیه کرد. ما به دنبال راهکاری اجرایی برای کاهش ضایعات غذایی در کل زنجیره ارزش هستیم. افزایش آگاهی در مورد ارزش واقعی مواد غذایی نیز یکی دیگر از اهداف ماست.
تحقیق و توسعه پایدار در مقالات علمی
مفهوم تحقیق و توسعه پایدار در داخل کشور مفهومی جدید است که در کمتر مقاله ای به آن پرداخته شده است. در سطح دنیا هم هنوز به خوبی به آن پرداخته نشده است. حال به بررسی چند مقاله در این مورد می پردازیم:
تحقیق و توسعه پایدار، تقی ابتکار
در بین منابع فارسی، مرحوم دکتر تقی ابتکار در مقاله ای با عنوان " تحقیق و توسعه پایدار" که در سال 1375 در اولین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن، منتشر شده است، به تبیین این مفهوم و لزوم توجه به آن پرداخته است.
در بخشهایی از این مقاله آمده است :
Sustainable R&D: a conceptual approach for the allocation of sustainability methods and measures in the R&D process
این مقاله با عنوان " تحقیق و توسعه پایدار : یک رویکرد مفهومی برای تخصیص روشهای پایداری و اقدامات در فرآیند R & D" منتشر شده است. در بخشهای مهم آن که به تبیین تحقیق و توسعه پایدار پرداخته است، آمده است:
روش |
توضیحات |
ارزیابی چرخه حیات اجتماعی |
در یک ارزیابی چرخه زندگی اجتماعی و اجتماعی - اقتصادی، جنبههای اجتماعی و اقتصادی محصولات و اثرات مثبت و منفی آنها در طول چرخه عمر آنها ارزیابی میشود. |
شاخصهای اجتماعی |
شاخصهای اجتماعی هم در نوع کمی و هم از لحاظ کیفی برای اندازهگیری و پیگیری عملکرد اجتماعی مورد استفاده قرار میگیرند. آنها میتوانند شامل، حقوق بشر، شیوههای کاری و همچنین مسئولیت اجتماعی و مسئولیت در قبال محصول باشند. |
مسئولیت اجتماعی در امتداد زنجیره ارزش |
مسئولیت کارآفرینی یک مساله نوظهور در مدیریت سازمانها است و به عنوان "مفهومی که به موجب آن شرکتها مشکلات اجتماعی و محیطی را در فعالیتهای تجاری خود و در داوطلبانه با سهامداران حل می کنند" درک شدهاست |
اصول طراحی سبز |
روش اصول طراحی سبز دستورالعمل برای فرآیند R & D را در رابطه با وظایف خاص و نتایج هر مرحله فرآیند R & D ارایه میدهد. این روش میتواند شامل اصول کلی مانند اجتناب از ضایعات و یا افزایش بهرهوری مواد، و همچنین اصول خاص، مانند طراحی برای تنزل یا توسعه محصولات بازیافت شده باشد. |
شاخصهای زیست محیطی |
شاخصهای زیست محیطی اصولا برای توصیف کمی عوامل مرتبط با رفتار محیطی محصولات و فرایندها استفاده میشوند. |
چک لیستهای زیست محیطی |
چک لیستهای زیست محیطی در تحلیل و اعتبار شاخصهای زیستمحیطی در بازبینیهای نقطه عطف در کل فرآیند R & D و یا برای فعالیتهای واحد پردازش میشوند. |
ترازنامه زیستمحیطی |
ترازنامه زیستمحیطی به شناسایی، ارزیابی و توصیف تاثیرات زیستمحیطی محصولات، مولفهها و فرآیندهای مربوط به تولید میپردازد. |
طراحی به هزینه (هزینهیابی هدف) |
در این روش، هزینه، پایه اولیه برای توسعه محصولات در فرآیند R & D است. |
تحلیل اقتصادی |
تحلیل اقتصادی روشی برای تجزیه و تحلیل شاخصهای اقتصادی در طول چرخه عمر محصول میباشد. این امر شامل تجزیه و تحلیل عوامل کمی مانند جریان نقدینگی و نیز عوامل کیفی مانند پویایی محیط رقابتی یک محصول میشود. |
شاخصهای اقتصادی |
روشهای مختلفی برای تعیین شاخصهای اقتصادی و کاربرد آنها در رویکردهای الگوبرداری وجود دارد. |
مدیریت ارزش |
مدیریت ارزش نه تنها با هدف کاهش هزینه بلکه در یک افزایش کلی ارزش برای سهامداران محصول هدفگذاری میکند. جنبه مرکزی این روش توصیف مقدار مورد نیاز در یک رویکرد عملکردی است. |
طراحی برای توسعه پایدار |
طراحی برای توسعه پایدار سه بعد پایداری را تلفیق کرده و فرآیند R & D را به سمت توسعه محصولات پایدار هدایت میکند. |
کارت امتیازی متوازن پایداری |
کارت امتیازی متوازن پایداری امکان افزودن یک دیدگاه دیگر در مورد شاخصهای پایداری را به روش کلاسیک کارت امتیازی متوازن فراهم میکند. |
Sustainable R&D and innovation system comparisons of India, Russia, Mexico and Turkey
این مقاله که با عنوان "مقایسه سیستم نوآوری و تحقیق و توسعه پایدار در هند، روسیه، مکزیک و ترکیه" منتشر شده است، به طرق مختلف به بررسی این مقوله در این چهار کشور پرداخته است. در بخشهایی از این مقاله آمده است: