گروه اقتصاد کلان بازارنیوز:فاطمه چراغلو؛جمهوری آذربایجان بزرگ‌ترین کشور قفقاز واقع در قفقاز جنوبی می‌باشد که در شرق اروپا و آسیای غربی و در مجاورت دریای خزر قرار دارد. پایتخت و بزرگ‌ترین شهر این کشور، باکو و زبان رسمی آن، ترکی آذربایجانی است. این کشور از جنوب با ایران ۶۸۹ کیلومتر، از غرب با ارمنستان ۹۹۶ کیلومتر و ترکیه ۱۷کیلومتر، از شمال با گرجستان ۴۲۸ کیلومتر و روسیه ۳۳۸ کیلومتر مرز زمینی دارد.

همچنین این کشور دارای ۷۱۳ کیلومتر مرز آبی با کشورهای ترکمنستان و قزاقستان در دریای خزر است. جمعیت آذربایجان ۱۰٬۱۳۹٬۰۰۰ نفر با اکثریت مسلمان (۹۷.۳٪) است. این سرزمین تا حدود دویست سال پیش جزو کشور ایران بود ولی در جنگ‌های ایران و روسیه، طی قراردادهای گلستان و ترکمانچای به روسیه ملحق شد. آذربایجان دارای میراث فرهنگی تاریخی کهن است. با فروپاشی امپراتوری روسیه، جمهوری دمکراتیک آذربایجان در ۲۸ مه ۱۹۱۸ تأسیس شد و از جمهوری فدرال دموکراتیک قفقاز جنوبی، اعلام استقلال کرد.

نام آذربایجان، با توجه به نام ناحیه آذربایجان ایران انتخاب و با اهداف سیاسی، بر این جمهوری، نهاده شد. جمهوری آذربایجان در مقایسه با جمهوری‌های تازه استقلال یافته اطراف خود در اثر بهره‌برداری از منابع نفتی که در سال ۲۰۰۸ برابر ۷ میلیارد بشکه بوده‌است (که حدود یک درصد از ذخایر اثبات شده جهان) که در حال حاضر در منطقه یک صادرکننده محصولات گازی محسوب می‌شود. و سرمایه‌گذاری پس از استقلال توسعه بیشتری پیدا کرده‌است. با وجود این بعد از استقلال این کشور، تورم فزاینده ناشی از آثار جنگ قره‌باغ همراه با سیاست‌های آزادسازی قیمت‌ها و خصوصی‌سازی اقتصاد موجب شد که مردم جمهوری آذربایجان تحت فشارهای شدید اقتصادی قرار گیرند و قدرت خرید آن‌ها به‌سرعت کاهش یابد ولی از سال ۱۹۹۶ میلادی، افزایش درآمدهای حاصل از قراردادهای نفتی بین‌المللی، روند رو به رشد سرمایه‌گذاری خارجی، اعتبارات صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی و مساعدت کشورهای اروپایی موجب شد تا اقتصاد نابسامان این کشور کمی رو به بهبود گذارد.

شکل(1): نقشه کشور آذربایجان باکشورهای همسایه

وضعیت تجارت خارجی آذربایجان

با بررسی وضعیت تجارت خارجی آذربایجان در چهارسال اخیر، مازاد تجاری در این سال­ها مشهود است. بالاترین میزان صادرات درسال2019 با 19 میلیارد و635 میلیون 202 دلار و پایین­ترین میزان صادرات ارمنستان درسال2020 با 13 میلیارد و 740 میلیون 568 دلارمی­باشد. همچنین بالاترین میزان واردات در سال 2019 به ارزش 13 میلیارد و649 میلیون و 506  دلارو پایین­ترین میزان واردات مربوط به سال2017 به ارزش 8 میلیارد و767 میلیون و799 دلار می­باشد.

در ادامه وضعیت تجارت خارجی آذربایجان  در دو بخش واردات و صادرات تشریح می ­شود؛

وضعیت واردات از کشورهای همسایه

ارزش واردات کالا به آذربایجان  در سال 2020 بالغ بر 10میلیارد دلار بوده است. واردات کالا به آذربایجان حدود 3میلیارد دلار نسبت به سال 2019 کاهش داشته است. جدول زیر مهمترین اقلام وارداتی از کشورهای همسایه به کشور آذربایجان  را در سال مالی 2020 نشان می­دهد:

با توجه به جدول فوق ، بیشترین میزان واردات مهمترین اقلام از کشورهای همسایه آذربایجان ،   به ترتیب  از کشور ترکیه  با محصول  ماشین آلات و لوازم مکانیکی  به ارزش  247.240 هزار دلار، روسیه  با محصول نوشیدنی­ها (الکل و سرکه)  به  ارزش186.220 هزار دلار،  ایران  با محصول پلاستیک و مصنوعات آن  به ارزش 61.402 هزار دلارو و کمترین سهم واردات کشور آذربایجان از کشور گرجستان  با محصول حیوان زنده به ارزش21.338 هزار دلار  می­باشد که این محصولات 11.6 درصد از سهم کل واردات از کشورهای همسایه را به خود اختصاص داده­اند.

وضعیت صادرات به کشورهای همسایه

ارزش صادرات کالا از آذربایجان در سال 2020 به بیش از  13 میلیارد دلار رسیده است. صادرات کالا از آذربایجان  در مجموع 3% درصد نسبت به سال 2019 کاهش یافته است. صادرات کالا حدودا 5 میلیارد دلار کاهش یافته است (ارزش صادرات کالا از ترکیه  حدودا به 19 میلیارد دلار در سال 2019 رسیده است)

جدول 3  بیانگر وضعیت مهمترین اقلام  صادراتی آذربایجان به کشورهای همسایه می­باشد. با توجه به جدول فوق  بیشترین سهم  صادرات آذربایجان به کشور ترکیه  با محصول گاز و هیدروکربن­های گازی به ارزش 1,898,390هزار دلار ،گرجستان   با محصول سوخت به ارزش 367.288 هزار دلار، روسیه  با محصول میوه و آجیل به ارزش 277.154 هزار دلار و کمترین سهم صادرات آذربایجان  به کشور ایران با محصول کتان و پنبه  به ارزش 9.734هزار دلار را به اختصاص داده­اند.   

جمع­ بندی و نتیجه­ گیری

جمهوری آذربایجان مهم ترین کشور منطقه قفقاز جنوبی است که علی رغم اشتراکات تاریخی، فرهنگی و مذهبی با ایران، مناسبات و روابط چندان مطلوبی با ایران ندارد. اشتراکات تاریخی و فرهنگی، هم جواری و عوامل ژئوپلیتیک و برخورداری از دین و مذهب مشترک، عوامل همگرایی ایران و آذربایجان و مناقشه دریای خزر، بحران قره باغ، حضور قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای در آذربایجان و روابط نزدیک ایران با ارمنستان، تقویت پان ترکیسم و ادعای آذربایجان بزرگ، عوامل واگرایی روابط بین دو کشور ایران و آذربایجان را تشکیل داده اند.

از زمان فروپاشی اتحاد شوروی و اعلام استقلال جمهوری آذربایجان، روابط تهران- باکو به طور معمول در سطح مطلوبی قرار نداشته، و با فراز و نشیب هایی در دو دهه اخیر همراه بوده است. عواملی مانند برخورداری از پیوند های تاریخی و فرهنگی و وجود ظرفیت های موجود برای همکاری های اقتصادی به عنوان محرکی برای گسترش روابط دو طرف به حساب می آید.

اما در عین حال این روابط با موانع و عوامل بازدارنده ای مانند ادامه اختلاف ها در مورد رژیم حقوقی دریای خزر، روابط با رژیم اسراییل و آمریکا و پیوستن به ناتو از طرف جمهوری آذربایجان رو به رو است. بنابراین با وجود برخی فرصت ها برای ارتقای سطح روابط دو کشور، در عمل عوامل چالش زا محدودیت فراروی روابط تهران و باکو را افزایش داده است.

منابع:

1- https://fa.wikipedia.org

2- https://www.sid.ir

3-https://www.trademap.org

1-  درصد میزان صادرات مهمترین  اقلام  صادر شده از کشور آذربایجان به کشورهای همسایه به کل میزان  صادرات