پیمان عشقی، مدیرعامل سازمان انتقال خون کشور می‌گوید: «تا روز یکشنبه شانزدهم شهریور ماه بیش از  ۳۸۶‌هزار و ۶۵۸ نفر در کشور به بیماری کووید-١٩ مبتلا شده‌اند و بیش از ۲۲‌هزار و ۲۹۳ نفر جان خود را بر اثر این بیماری از دست داده‌اند. درحال حاضر ۳‌هزار و ۷۲۲ نفر از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در وضع شدید این بیماری قرار دارند که به شدت به پلاسمای بیماران بهبودیافته نیاز دارند، به همین دلیل باید نسبت به اهدای پلاسما فرهنگ‌سازی بهتری صورت گیرد تا جلوی قربانی‌شدن افراد بیشتری بر اثر ابتلا به کرونا گرفته شود.»

فرصت طلایی برای اهدای پلاسما

عشقی توضیح می‌دهد که یک تا دو ماه پس از بهبودی فرد از بیماری کووید-١٩ چون آنتی‌بادی و میزان کیفیت پلاسمای خون بالاست، فرصت طلایی برای اهدای پلاسما وجود دارد تا به این طریق از راه تزریق این پلاسما افراد بدحال را نجات دهند. این فرصتی است که بهبودیافتگان از آن بهره‌مند شده‌اند تا نقش مهمی در قطع زنجیره کرونا و بهبود بیماران بدحال داشته باشند.

او ٢٨ روز پس از ابتلا به بیماری را بهترین زمان برای اهدای پلاسما می‌داند و ادامه می‌دهد: «فردی که به کرونا مبتلا شده و ٢٨ روز از شروع بیماری‌اش گذشته و بهبودیافته است، می‌تواند بدون هیچ مشکل و ترسی از ابتلای دیگران در جامعه تردد داشته باشد. این گروه از افراد  می‌توانند با اطمینان خون و پلاسما اهداکنند تا با پلاسمای آنها افراد بیماری که به مشکلات حاد تنفسی مبتلا هستند، درمان شوند. به افراد اهدا‌کننده این اطمینان را می‌دهیم که این ویروس از اهدای خون منتقل‌نمی‌شود و همه مراکز اهدای خون کاملا استریل هستند و پروتکل‌های بهداشتی در این مراکز اجرا می‌شود.»

از فروردین  ماه ‌سال‌جاری  وقتی آمار بیماران کرونایی در کشور بالا رفت، مطالعات پلاسمادرمانی از پلاسمای افراد بهبودیافته آغازشد، ابتدا چین و سپس ایران از روش پلاسمادرمانی استفاده‌کردند، بعد از آن کشورهای اروپایی و آمریکایی هم این مطالعات را آغاز کردند و به تازگی تحقیقات سازمان غذا و داروی آمریکا این نوع درمان را موثر دانسته و پلاسمادرمانی در این کشور نیز آغاز شده است. براساس آمارهای منتشرشده در آمریکا روزانه ۱۵‌هزار بهبودیافته به سه‌هزار مرکز پلاسماتراپی این کشور برای اهدای پلاسما در راستای کمک به درمان مبتلایان این بیماری مراجعه می‌کنند و این نشان از اهمیت این روش برای درمان این بیماری دارد.

مدیرعامل سازمان انتقال خون توضیح می‌دهد که پلاسما درمانی موضوع جدیدی نیست و این نوع درمان در ده‌ها ‌سال پیش نیز روی بیماری‌های عفونی تنفسی حاد انجام شده و نتایج خوبی به دنبال داشته است. در حال حاضر نیز براساس استانداردهای جهانی بهبودیافتگان کرونا وقتی ٢٨ روز از ابتلایشان به کرونا گذشت و بهبودی کامل پیدا کردند، می‌توانند ٥٠٠ سی‌سی پلاسمای خون‌شان را اهدا کند.  پلاسمای اهدایی آنها منجمد و بعد از غربالگری و تست سلامت ذخیره می‌شود و به مراکز درمانی که درخواست‌کننده این پلاسما برای درمان بیماران مبتلا به ویروس کرونا باشند، ارسال می‌شود.

همه افرادی که بهبود پیدا کرده‌اند، نمی‌توانند پلاسما اهدا کنند

مرتضی طباطبایی، مدیرعامل سازمان انتقال خون استان تهران می‌گوید: «همه افرادی که بهبود پیدا کرده‌اند، نمی‌توانند پلاسمای خون خود را اهدا کنند. افرادی که به کرونا مبتلا شده‌ و بهبود پیدا کرده‌اند، اما به بیماری فشارخون، دیابت و سایر بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا هستند، شرایط اهدای پلاسمای خون را ندارند، به همین دلیل وقتی فردی برای اهدای پلاسمای خون به مراکز انتقال خون مراجع می‌کند، تحت مصاحبه قرار می‌گیرد و در صورتی که شرایط لازم را داشته باشد، از او پلاسما گرفته می‌شود.  

در فرآیند اهدای پلاسما تنها بخش مایع خون یعنی پلاسما اهدا  و بقیه سلول‌های خونی به اهداکننده بازگردانده می‌شود و به این صورت اهداکننده می‌تواند با اهدای پلاسمای خود جان تعداد زیادی از بیماران را نجات دهد. طباطبایی توضیح می‌دهد که هر فرد می‌تواند دو بار در هفته خون اهدا کند، مشروط بر اینکه فاصله دو اهدا بیش از ۴۸ ساعت باشد و هر اهداکننده می‌تواند در‌ سال ۳۶ نوبت پلاسما اهدا کند.

او معتقد است که بدن فرد مبتلا به بیماری کرونا سه تا چهار هفته پس از بیماری عاری از ویروس و سرشار از آنتی‌بادی است که او می‌تواند با اهدای پلاسما آن را در اختیار کادردرمانی قرار دهد. آنتی‌بادی خارج‌شده از بیمار بهبودیافته با پلاسمای مبتلایان جایگزین می‌شود و سیستم ایمنی بدن با کمک این آنتی‌بادی به جنگ ویروس می‌رود و وضع ریوی بیمار از مرحله بحرانی خارج‌می‌شود.

تنها ٢‌درصد بهبودیافتگان مراجعه کرده‌اند

تا به حال کمتر از ٢‌درصد بهبودیافتگان برای اهدای پلاسمای خون‌شان به سازمان انتقال خون مراجعه کرده‌اند. این موضوعی است که مدیرعامل سازمان انتقال خون استان تهران به آن اشاره‌می‌کند و می‌گوید: «بیش از ٣٥٠‌هزار نفر تاکنون در کشور به کرونا مبتلا و خوب شده‌اند، اما تنها حدود ٥‌هزار نفر تاکنون به مراکز اهدای خون مراجعه و پلاسمای خون خود را اهدا کرده‌اند که این آمار قابل ملاحظه نیست. این پلاسمای خون برای برخی از بیماران بسیار حیاتی است و این انتظار می‌رود که بیماران بهبودیافته بیشتری به مراکز انتقال خون برای اهدای پلاسما مراجعه کنند.»

بی‌توجهی رسانه‌ها به این موضوع مهم، آگاهی‌نداشتن از فواید این ماده حیاتی برای بیماران حاد کرونایی، ترس از ابتلای دوباره و کم‌بودن مراکز دریافت پلاسما مسائلی هستند که به اعتقاد طباطبایی سبب‌شده استقبال برای اهدای پلاسمای خون کم باشد، زیرا اهدای پلاسما کاملا داوطلبانه است و هیچ اجباری برای اهدای آن وجود ندارد، اما بیماران بهبودیافته می‌توانند به شکرانه سلامتی خود این اقدام خداپسندانه را انجام دهند تا نقشی در بهبود یک بیمار دیگر داشته باشند.  

او معتقد است رسانه‌ها خصوصا رسانه ملی می‌توانند در این میان بسیار نقش تأثیرگذاری داشته باشند تا با روشنگری مردم، شهروندانی که از بستر بیماری برخاسته‌اند از نتایج این اهدای پلاسما باخبر شوند تا با اقدام به اهدای پلاسما بتوانند چرخه درمان سایر بیماران را تکمیل کنند.  

پلاسمادرمانی درمان قطعی کرونا نیست

پلاسمادرمانی تنها راه و درمان قطعی کرونا نیست، اما نکته اینجاست که روزنه امیدی است که می‌تواند در بهبود برخی از بیماران بدحال تأثیرگذار باشد. طباطبایی تأکید می‌کند که فرآیند اهدای پلاسما حتی از اهدای خون هم راحت‌تر است و به جز پلاسما سایر اجزای خون به شما باز می‌گردد.

بیشتر پلاسمایی که در کشور وجود دارد در مراکز جمع‌آوری پلاسما متعلق به بخش خصوصی تولید می‌‌شود. سالانه ۵۰۰‌هزار لیتر پلاسما در کشور تولید می‌‌شود که ۳۰۰‌هزار لیتر را بخش خصوصی تولید می‌کند. سازمان انتقال خون، از خون اهداشده توسط مردم ۲۰۰‌هزار لیتر پلاسما تولید می‌کند.

 او توضیح می‌دهد: «وقتی به کارآزمایی‌های بالینی نگاه می‌کنیم می‌بینیم کسانی که پلاسمای خون را در روزهای اولیه بستری‌شدن خود دریافت کرده‌اند، نتایج بسیار خوبی گرفته‌اند، هم مدت زمان بستری‌شان در بیمارستان کمتر شده و هم شدت بیماری آنها کاهش یافته است و این نشان می‌دهد که تأثیر پلاسمادرمانی بسیار زیاد بوده است. اما نکته اینجاست که  آنتی‌بادی و ماده موثر پلاسما با گذشت زمان از بین می‌رود و کم‌می‌شود و اگر فردی در اهدای پلاسما  تأخیر داشته باشد، این اهدا نمی‌تواند فایده‌ای داشته باشد.»

دو مرکز فعال دریافت پلاسما در تهران

دو مرکز اصلی برای اهدای پلاسما در تهران وجود دارد؛ مرکز اصلی در خیابان وصال شیرازی ساختمان اصلی سازمان انتقال خون است و مرکز دیگر در کنار برج میلاد سازمان انتقال خون ایران. مرکز نوآوری نیز از افراد متقاضی پس از تأیید سلامت کامل، پلاسمای خون می‌گیرد. در استان‌ها نیز ٢٧ مرکز وجود دارد که در سایت سازمان انتقال خون مشخص است و افرادی که کرونا را پشت سر گذاشته‌اند، می‌توانند به این مراکز مراجعه و پلاسمای خون خود را اهدا کنند. مدیرعامل سازمان انتقال خون استان تهران معتقد است که احتمال دارد در فصل زمستان و پاییز با شروع فصل سرما این بیماری دوباره به اوج برسد، بنابراین از بهبودیافتگان بیماری کرونا تقاضا کرد برای اهدای پلاسما به مراکز انتقال خون مراجعه کنند تا ذخیره کافی تا فصل پاییز داشته باشیم.

پلاسما؛ خیرات کرونا

 [ مینا نظری‌کمال | مدرس و پژوهشگر روانشناسی بحران ] ساعت ٢ و ٤٥ دقیقه بامداد بود. خودش هم در همان بیمارستان بستری شد که پدر را خوابانده بودند. در شرایط رفتن به بهشت‌زهرا نبود، برای همین گرچه همچنان سخت نفس می‌کشید، اما ترجیح داد تا سحر بیدار بماند، شاید بتواند پدرش را برای بار آخر ببیند.... ولی نشد....

 دو هفته بعد وقتی مرخص شد، هنوز تب داشت، ولی آنچه بیشتر عذابش می‌داد، دلی بود که از حسرت می‌سوخت. ‌نه می‌شد بساط عزا پهن کرد، نه ساکت ماند. در دلش حسرت پدر بود و چراهای بی‌جواب، طرد دیگران و خستگی ناتمام از نبرد با کرونا.

 ‌اما نمی‌شد کاری نکرد، پس دست به کار خیر شد. عهدبست کمک و تغییر ایجاد کند و برای پدری که بی‌خداحافظی رفته بود، خیرات جمع کند. لحظات تلخ بستری، درد و ترس و تنهایی از یک طرف و تحمل درد رفتن پدرش از طرف دیگر، از او آدم بهتری ساخته بود.

 به طور ‌تصادفی شنیده بود پلاسمای خون بهبودیافتگان امیدی برای بیماران حاد کرونایی است. همین جمله کافی بود تا دست به کار شود. برای اهدای پلاسما که رفت، راه‌ورسم خیرات آن را آموخت. شروع کرد به تزریق امید؛ تا می‌توانست با اطلاع‌رسانی این خبر به دیگران، کمک کرد.

با اهدای پلاسما به بهبود یک عزیز و یک پدر و لبخند یک کودک نزدیک‌تر می‌شد. دردی که قرار بود او را از پا دربیاورد، شد منشأ خیر و تاب‌آوری‌اش. او سرش را بالا می‌گرفت و می‌گفت: «من یک حامی و کمک‌کننده‌ام.»

توسعه سلامت و اهدای پلاسما در شرایط کرونایی در حال حاضر نیازمند همکاری همگانی است و برای این اتفاق باید آگاهی و اطلاع‌رسانی درست در مورد آن صورت گیرد. در حال حاضر زندگی بسیاری از بیمارانی که با کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به این فرآورده خونی بستگی دارد و همکاری برای اهدای پلاسمای خون، یکی از انسانی‌ترین مشارکت‌های اجتماعی به شمار می‌رود و می‌توان گفت متعالی‌ترین شکل بخشش و اهداست؛ توانایی تأثیرگذاری بر زندگی انسانی دیگر آن هم تأثیری از نوع نجات یک زندگی، آنچنان احساس ارزشمندی و نشاط درونی را به همراه دارد که شاید بتوان گفت قابل قیاس با فعلی دیگر نیست.